Του Χρίστου Τσαντήλα*
Οι αρμόδιοι οργανισμοί εκτιμούν ότι ο παγκόσμιος ανθρώπινος πληθυσμός θα αυξηθεί το 2050 σε 9.6 δισεκατομμύρια για την εξασφάλιση του επισιτισμού του οποίου θα πρέπει να αυξηθούν οι ποσότητες των τροφίμων τουλάχιστο κατά 70%, στόχος που συνεπάγεται πολύ μεγάλη εντατικοποίηση της γεωργικής παραγωγής. Αυτό όμως θα δημιουργήσει τεράστια πίεση στο περιβάλλον, εάν δεν βρεθούν κατάλληλες μέθοδοι και τρόποι εντατικοποίησης της παραγωγής που να ελαχιστοποιούν την πίεση αυτή.
Σημειώνεται ότι η αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης γίνεται σε μία περίοδο που έχει σημειωθεί σοβαρή επιδείνωση των δεικτών ποιότητας του περιβάλλοντος, που ανάγκασε τη διεθνή κοινότητα να θέσει ως στόχο μέχρι το 2050 να έχει πετύχει κλιματική ουδετερότητα, δηλαδή τον μηδενισμό της αύξησης της συγκέντρωσης των αερίων του θερμοκηπίου της ατμόσφαιρας. Μπορούν όλοι αυτοί οι στόχοι που μοιάζει να είναι αντικρουόμενοι να υλοποιηθούν ταυτόχρονα; Η απάντηση σε αυτή την πρόκληση ώθησε τον ΟΗΕ να εισαγάγει την έννοια της «βιώσιμης εντατικοποίησης» (sustainable intensification), η οποία με απλά λόγια σημαίνει την παραγωγή πολλαπλάσιας ποσότητας γεωργικών προϊόντων, από την ίδια έκταση με παράλληλη προστασία του περιβάλλοντος, δηλαδή εξασφάλιση της λειτουργίας των οικοσυστημάτων και της προστασίας της βιοποικιλότητας.
Η εντατικοποίηση της γεωργίας απαιτεί μεγαλύτερες ποσότητες ενέργειας, η απόκτηση της οποίας από τα ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο, φυσικό αέριο) επιβαρύνει σημαντικά το περιβάλλον, ενώ παράλληλα, έχει πολύ μεγάλο κόστος, που στη γεωργική παραγωγή ανέρχεται στο 50% του συνολικού κόστους παραγωγής.
Η χρήση λοιπόν Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) είναι πλέον η μόνη βιώσιμη επιλογή. Αυτό αναδεικνύεται με τον πιο έντονο τρόπο αυτή την περίοδο λόγω της ενεργειακής κρίσης. Μεταξύ των ΑΠΕ (αιολική, γεωθερμική, κυματική, υδροηλεκτρική, ενέργεια από βιομάζα, ηλιακή), η ηλιακή ενέργεια, προβάλλει ως μία από τις σημαντικότερες εναλλακτικές πηγές.
Σήμερα στον πλανήτη η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας που προέρχεται από την ηλιακή ενέργεια είναι τρίτη σε σειρά κατάταξης, ακολουθώντας την υδροηλεκτρική και την ενέργεια από τον άνεμο. Η αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας γίνεται μέσω της ανάπτυξης φωτοβολταϊκών συστημάτων (ΦΒΣ), τα οποία μετατρέπουν την ηλιακή σε ηλεκτρική ενέργεια. Η χρησιμοποίηση των ΦΒΣ λόγω της υιοθέτησης της πολιτικής της βίαιης μετάβασης στις ΑΠΕ που επιλέχθηκε από την κυβέρνηση, έχει προσελκύσει το τελευταίο διάστημα το έντονο ενδιαφέρον των επενδυτών, οι οποίοι εγκαθιστούν ΦΒΣ σε ολόκληρη τη χώρα με ταχύτατους ρυθμούς, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της ΡΑΕ.
Αυτή η τάση διευκολύνεται πολύ από την ψήφιση νόμων (ν.4178/2013, ν.4643/2019, ν.4711/2020, ν.4811/2021) που διευκολύνουν την αλλαγή χρήσης γης, παρά τα ΄όσα ορίζονται από το ίδιο το Σύνταγμα της Χώρας (άρθρο 24, παρ. 1) και το ν.2945/2001, που με σαφήνεια ορίζουν ότι η γεωργική γη πρέπει να προστατεύεται και να οριοθετηθεί, επιτρέποντας την εγκατάσταση επίγειων ΦΒΣ σε την εκτάσεις γεωργικής γης και μάλιστα γης υψηλής παραγωγικότητας (ΓΥΠ) με αποτέλεσμα να δεσμεύονται παραγωγικές εκτάσεις μειώνοντας την πολύτιμη γεωργική γη και κατ’ επέκταση συρρικνώνοντας τη γεωργική παραγωγή.
Αυτό έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τη βασική αρχή της βιώσιμης εντατικοποίησης, η οποία προϋποθέτει ότι η αύξηση της παραγωγής πρέπει να επιτυγχάνεται με τη διατήρηση της γεωργικής γης, οι εκτάσεις της οποίας είναι περιορισμένες και δεν υπάρχουν περαιτέρω περιθώρια επέκτασής της. Σημειώνεται ότι αυτή η (καταστρεπτική) πρακτική διευκολύνεται από την κακή οικονομική κατάσταση του αγροτικού κόσμου λόγω των απανωτών κρίσεων που συνέβησαν στη χώρα, εξ αιτίας των οποίων οι παραγωγοί διαθέτουν σχετικά εύκολα τη γη τους για εγκατάσταση επίγειων ΦΒΣ εξασφαλίζοντας ένα σχετικά ικανοποιητικό έσοδο σε σύγκριση με το έντονα μειωμένο έως μηδενικό εισόδημα από τις γεωργικές δραστηριότητες.
Σημειώνεται εδώ ότι με βάση στοιχεία της Eurostat στο διάστημα από το 2000-2018 χάθηκαν περισσότερα από 420 χιλ. στρ. πολύτιμης γεωργικής γης.
Αυτές και άλλες παρόμοιες αντιφατικότητες μπορεί να αντιμετωπισθούν με συνθέσεις που μπορεί να επιτευχθούν με τη χρήση της καινοτόμου τεχνολογίας. Η γεφύρωση της αντίθεσης μεταξύ ανάπτυξης των επίγειων ΦΒΣ και της διαφύλαξης της γεωργικής γης και ιδιαίτερα της ΓΥΠ μπορεί να γίνει μέσω των αγροφωτοβολταϊκών συστημάτων (ΑΦΒΣ), τα οποία δίνουν τη δυνατότητα στην ίδια έκταση να γίνεται καλλιέργεια και ταυτόχρονα να δεσμεύεται ηλιακή ενέργεια μετατρεπόμενη σε ηλεκτρική ενέργεια.
Τα ΑΦΒΣ αναπτύχθηκαν για πρώτη φορά το 1982, με στόχο στην ίδια έκταση να μπορεί να γίνει γεωργική παραγωγή και δέσμευση και τροποποίηση ηλιακής ενέργειας. Αυτό επιτυγχάνεται με την τοποθέτηση των συλλεκτών της ηλιακής ενέργειας σε ύψος τουλάχιστο 2 m από το έδαφος ή μεγαλύτερο ανάλογα με το ύψος της καλλιέργειας και των γεωργικών μηχανημάτων που χρησιμοποιούνται στην εκμετάλλευση. Στο μεσολαβήσαν διάστημα η τεχνολογία βελτιώθηκε με αποτέλεσμα να εκτιμάται σήμερα ότι, εάν επιλεγούν κατάλληλες καλλιέργειες που δεν επηρεάζονται από τη σκίαση που δημιουργεί η εγκατάσταση των ΑΦΒΣ η απόδοση να αυξάνεται κατά 30-70%.
Δεν είναι σκοπός αυτού του άρθρου η τεχνική περιγραφή των συστημάτων αυτών, τα οποία σημειώνεται ότι έχουν διαδοθεί ευρέως σε διάφορες χώρες, όπως η Αμερική, η Γερμανία, η Γαλλία, η Χιλή, η Ιαπωνία κ.λπ. Σημειώνεται όμως ότι η τεχνολογία αυτή, αποτέλεσμα της έρευνας και καινοτομίας, προσφέρει μία πολύ καλή λύση στο μεγάλο της διαφύλαξης της γεωργικής γης, η έκταση της οποίας είναι πολύ μικρή στη χώρα μας ανά γεωργική εκμετάλλευση.
Για την κατανόηση της σημασίας αυτού του στόχου αναφέρεται ότι το 77% των εκμεταλλεύσεων της Ελλάδας έχουν έκταση μικρότερη των 50 στρ. Καιρός λοιπόν να αξιοποιήσουμε τις καινοτομίες που δημιουργεί η έρευνα με σκοπό την επίτευξη στην πράξη της βιώσιμης εντατικοποίησης της γεωργίας.
* Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι Γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, Ερευνητής,
πρ. Διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (e-mail: christotsadilas@gmail.com).
Πηγή: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ 2022
❝ ετικέτες ❞ #ΧΡΙΣΤΟΣ ΤΣΑΝΤΗΛΑΣ
